"รู้เท่าทันสื่อ" คืออะไร

    สำหรับนักสื่อสารมวลชน ไม่ว่าสาขาใดๆ ก็ตาม เช่น นักหนังสือพิมพ์ นักวิทยุกระจายเสียง นักวิทยุโทรทัศน์ ศิลปิน นักแสดง นักโฆษณา หรือนักประชาสัมพันธ์ นั้น การเรียนรู้การรู้เท่าทันสื่อก็เพื่อที่จะกระตุ้นจิตสำนึกแห่งความรับผิดชอบต่อสังคม เมื่อได้รู้เห็นอีกมุมหนึ่งของสื่อที่เป็นพิษภัยแล้วนั่นเอง หากอธิบายความหมายของคำว่า “รู้เท่าทันสื่อ” น่าจะเหมาะสมที่จะใช้คำอธิบายว่า “รู้เขารู้เรา” ซึ่งเป็นคำง่ายๆ ที่ไม่ยากแก่การอธิบายนัก คำว่า “รู้เขา” หมายถึง การรู้จักสื่อ หรือการทำความเข้าใจสื่อนั่นเอง เช่น รู้จักสื่อแต่ละประเภท รู้จักธรรมชาติและคุณลักษณะพิเศษของสื่อ และรู้กลยุทธ์การสื่อสารของสื่อ รู้จักเนื้อหาสาระที่สื่อนำเสนอ

   ส่วนคำว่า “รู้เรา” หมายถึง การที่ผู้อ่านในฐานะผู้รับสารต่างก็ต้องพิจารณาทำความรู้จักกับตนเองเช่นกันว่า “เราเป็นใคร” คือมีสติรู้ ยอมรับความเป็นไปของธรรมชาติแห่งความเป็นมนุษย์ รู้จักคิดพิจารณา (Critical Thinking) ได้ว่า สิ่งที่สื่อนำเสนอนั้นเหมาะสมกับความเป็นเรามากน้อยเพียงใด อะไรควรเชื่อและอะไรไม่ควรเชื่อซึ่งนำไปสู่การคิดว่าควรซื้อหรือไม่ควรซื้อ ควรบริโภคหรือไม่ควรบริโภค และครอบคลุมเลยไปถึงการรู้เท่าทันตนเอง ว่าหลายสิ่งหลายอย่างที่เกิดเป็นตัวตนเรานั้น มิอาจเปลี่ยนแปลงหรือฝืนธรรมชาติได้

       การรู้เท่าทันสื่อ หมายถึง การเสริมสร้างประสบการณ์ชีวิตและทักษะชีวิตในการใช้สื่อ เพราะเป็นกิจกรรมที่มีจุดมุ่งหมายให้ผู้รับสารรับสารมากขึ้น ไม่ใช่เป็นการให้หลีกเลี่ยงการรับสาร สำหรับการส่งเสริมการอ่านหนังสือพิมพ์ในกลุ่มเยาวชน ที่สภาการหนังสือพิมพ์แห่งชาติ ดำเนินการในครั้งนี้ ให้เยาวชนอ่านหนังสือพิมพ์มากขึ้น มิได้มุ่งให้เกิดการปฏิเสธหนังสือพิมพ์ กล่าวคือ ช่วยให้เยาวชนมีความรู้ และความเข้าใจเกี่ยวกับหนังสือพิมพ์ว่า มีกระบวนการทำงาน กระบวนการผลิตอย่างไร สร้างความหมายอย่างไร มีการจัดระบบและสร้างความจริงอย่างไร ทำให้สามารถใช้ประโยชน์จากสื่อได้ โดยมองเห็นสิ่งที่เป็นโทษ และรู้จักหลีกเลี่ยงที่จะเชื่อ หรือเลียนแบบตามที่สื่อมวลชนนำเสนอ

   William Christ and W. James Potter ได้เสนอว่าหลักการส่วนใหญ่ของ  Media Literacy  คือ  องค์ประกอบเหล่านี้

-          สื่อถูกประกอบสร้าง และสร้างภาพความเป็นจริง (reality)

-          มีนัยเกี่ยวข้องกับธุรกิจการค้า

-          มีนัยทางการเมือง และอุดมการณ์ (ldeology)

-          รูปแบบและเนื้อหาของสื่อแต่ละประเภทมีความเกี่ยวข้องเชื่อมโยง

-          สื่อแต่ละประเภทมีสุนทรียศาสตร์รหัส แบบแผน ที่ไม่เหมือนกัน

-          ผู้รับสารต่อรองความหมายกับสื่อ

     ผู้เขียนขอสรุปเอาเองว่า การรู้เท่าทันสื่อ จะช่วยให้เรามีภาพที่ชัดเจนระหว่างโลกที่เป็นจริงของเรา กับโลกที่เป็นผลผลิตของสื่อ เราจะสามารถเลือกทางเดินชีวิตของเราได้มากกว่าการให้สื่อมวลชนกำหนดทางเดินชีวิตของเราตามที่สื่อต้องการให้เป็น